اعتبارسنجی؛ چرا و چگونه؟

به گزارش ایبِنا، تجهیز و تخصیص منابع سرمایه‌گذاری به فعالیت‌های اقتصادی از طریق بازار مالی انجام می‌پذیرد که بازار اعتبارات بانک قسمتی از این بازار است. انجام این امر به عنوان اصلی‌ترین نقش بانک در بازار مالی از طریق اعطای اعتبار به مشتریان صورت می‌گیرد. بنابراین، یکی از موضوع‌های دارای اهمیت، اعتبارسنجی مشتریان است. کاهش و کنترل ریسک به عنـوان یکـی از عوامل مهم مؤثر بر بهبود فرآیند اعطای اعتبار و در نتیجه بر عملکرد بانک‌ها مطرح است و نقش اساسی در تداوم ارائه تسهیلات و بقای بانک‌ها و مؤسسات مالی دارد. لذا اعتبارسنجی مشتریان روشی مطمئن و متداول برای افزایش کیفیت اعطای تسهیلات و مدیریت ریسک در نظام بانکی و هم چنین بازارهای مالی به شمار می‌رود.

ایبِنا در مجموعه مقالاتی، ابتدا به بررسی ماهیت اعتبارسنجی و درک ضرورت توجه به این مهم در نظام بانکی پرداخته است. سپس با توجه اینکه کشور آمریکا با داشتن سابقه‌ای بالغ بر ۵۰ سال، پیشتاز در عرصه اعتبارسنجی مشتریان در حوزه بانک و بیمه به شمار می‌رود، تبیین سازوکار استاندارد اعتبارسنجی در ۳ موسسه معتبر آمریکایی یعنی اکوئیفاکس، اکسپرین و ترانس یونیون را انجام داده است که در بخش اول این مقاله با اعتبارسنجی در موسسه اکوئیفاکس آشنا خواهید شد.


ماهیت اعتبار سنجی

اعتبارسنجی به مفهوم ارزیابی و سنجش توان بازپرداخت متقاضـیان اعتبار و تسـهیلات مالی و احتمـال عدم بازپرداخت اعتبارات دریافتی از سوی آنهاسـت. اعتبارسنجی رویکردی است که با بکارگیری تکنیک‌ها و روش‌های پیشرفته و نوین آماری و استفاده از مدل‌های استاتیکی که مبتنی بر تاریخچه و حساب‌های اعتباری افراد است، سنجش توان بازپرداخت مشتریان، ریسک و خطر احتمالی اعطای تسهیلات به متقاضیان امور بانکی را اندازه گیری و امتیازبندی می‌کند.  

اساسا هنگامی که بانک‌ها قصد اعطای وام یا تسهیلات به مشتریان و متقاضیان خود را دارند، وضع اعتبار، دارایی‌ها و خوش‌حسابی یا بدحسابی فرد مورد نظر را می‌سنجند و پس از کسب اطلاعات لازم از جمله میانگین تراکنش‌های مالی، موجودی سپرده مشتریان، میزان بدهی و تعهدات نزد بانک مورد نظر و سایر بانک‌ها، اقدام به تصمیم‌گیری در این خصوص می‌کنند.


ضرورت اعتبارسنجی در بانکداری

بانک‌ها به دلیل ماهیت فعالیت خود از همان آغاز با انواع ریسک، همچون ریسک‌های اعتباری، بازار، دارایی‌ها، عملیاتی، نقدینگی و ریسک نرخ بهره مواجه بوده و سعی نموده‌اند تا این ریسـک‌ها را، گرچه به صورت غیرمنسجم، شناسایی و مدیریت کنند؛ اما به تدریج و با گستردگی و گوناگونی فعالیـت بانک‌ها و همزمان با ورود به گستره متنوع خدمات پیچیده مالی و اعتبـاری، مبحـث اعتبارسنجی به عنوان یکی از مباحث مدیریت، در تصمیم‌گیری‌های کلان و بلندمدت و نیز در مدیریت روزمره فعالیت‌های بانکی مورد توجه قرار گرفته است. در میان ابعاد مختلف اعتبارسنجی، رتبه‌بندی و امتیازدهی اعتباری یکی از ارکان پایه‌ای بـه حساب می‌آید؛ زیرا نخستین نقش بانک در بازارهای مالی، جمع‌آوری سپرده و اعطای این سپرده‌ها به صورت تسهیلات بانکی به متقاضیان است تا از این طریق، ضمن کسب درآمد، امکان رشد و توسـعه اقتصادی در جوامع را فراهم کند. طبیعی است اگر بانک در شناسایی مشتریان و اعطای وام به آنها دچار مشکل شود؛ زیان هنگفتی را متوجه خود خواهد کرد. مطالبات معوقه سـبب بلوکـه شـدن منـابع محدود بانکی می‌شود و سودآوری آتی آنها را با مشکل رو به رو می‌کند، از این رو لازم است بانک‌ها از میان متقاضیان تسهیلات اعتباری، تنها متقاضیانی را انتخاب کنند که از ادای دین آنها در مدت زمان مقرر اطمینان نسبی حاصل کرده است.

در حال حاضر با توجه به نرخ بالای ورشکستگی در جهان بـه دلیل افزایش رقابت و رکود اقتصاد جهانی به کـارگیری مدل‌های کارای امتیازدهی و رتبه‌بندی از اهمیت دوچندانی برخوردار شده است. با توجه به نو بودن این دانش در دنیای بانکداری کشور ما و حتی مجامع علمی و دانشگاه‌ها و با توجه به ضرورت پیاده‌سازی نظام جامع اعتبارسنجی در صنعت بانک و بیمه کشور و همگون کردن با استانداردهای اعتبارسنجی جهانی، پرداختن به مدیریت ریسـک در این صنعت در گستره پژوهشی و آموزشی و دانشگاه‌های کشور از اهمیت بالایی برخوردار است.


سازوکار اعتبارسنجی در موسسه اکوئیفاکس

اکوئیفاکس یکی از قدیمی‌ترین مراکز اعتبارسنجی جهان محسوب می‌شود که وظیفه آن، بررسی سوابق بانکی و اعتباری و گزارش‌دهی به مشتریان است. این کمپانی که در سال ۱۸۹۹ تاسیس شده است، یکی از سه مؤسسه اصلی اعتبارسنجی در آمریکا به شمار می‌رود که اقصی نقاط جهان، به جمع‌آوری اطلاعات در مورد بیش از ۸۰۰ میلیون شخص و بیش از ۸۸ میلیون کسب وکار در سراسر جهان می پردازد.

امتیازبندی در اکوئیفاکس

امتیاز اعتبارسنجی برای هر فرد یا متقاضی در اکوئیفاکس، یک عدد ۳ رقمی بین ۳۰۰ تا ۹۰۰ است که حاصل از خلاصه عملکرد و تاریخچه اعتباری آنها است. این امتیاز با بهره‌گیری از اطلاعات ارائه شده توسط وام‌دهندگانِ بانک‌ها و موسسات مالی محاسبه می‌شود. این اطلاعات همچنین در قالب یک گزارش جامع اطلاعاتِ اعتباری جمع‌آوری شده است. گزارش اکوئیفاکس شامل خلاصه‌ای از وضعیت وام‌ها و کارت‌های اعتباری افراد، سابقه بازپرداخت اقساط و اطلاعات شناسایی شخصی است.

امتیاز اعتباری یکی از عوامل اصلی است که برای تعیین میزان اعتبار متقاضیان، توسط بانک‌ها و موسسات وام دهنده جهت کمک به تصمیم‌گیری مالی مورد استفاده قرار می‌گیرد. اساساً، امتیاز بالاتر در اعتبارسنجی اکوئیفاکس، به وام‌دهنده کمک می‌کند تا پی ببرد که یک فرد سابقه خوبی در بازپرداخت قبوض و اقساط وام دارد و می‌تواند به تصمیم‌گیری در مورد تأیید یا عدم تأیید درخواست‌های وام متقاضیان، کمک شایان کند. این امتیازها مبتنی بر الگوریتمی است که با استفاده از سوابق اعتباری، وام‌ها، پرداخت‌های کارت اعتباری، پیش‌فرض‌ها و موارد دیگر محاسبه می‌شود.

معمولا وام دهندگان، وام گیرندگانی را ترجیح می‌دهند که امتیاز بالاتری داشته باشند و سابقه خوب و طولانی بازپرداخت به موقع و تصمیمات مالی صحیح را دارند. بنابراین، کسانی که امتیاز بهتری دارند، می‌توانند نرخ بهره بهتری از وام‌دهنده دریافت کنند و این امتیاز آنها را در موقعیتی قرار می‌دهد که برای شرایط بهتر مالی، چانه‌زنی کنند.

به طور کلی، امتیاز بالای ۷۰۰، استاندارد و خوب در نظر گرفته می‌شود:

جدول امتیازبندی در اکوئیفاکس

نحوه محاسبه امتیاز در اعتبارسنجی اکوئیفاکس

امتیاز اعتباری اکوئیفاکس برای یک فرد با استفاده از چند مولفه اصلی محاسبه می‌شود که در جدول زیر قابل مشاهده است:

نحوه محاسبه امتیاز در اعتبارسنجی اکوئیفاکس

پژوهشگر: سید مهدی میرحسینی